भारतीय शेअर बाजारात गेल्या काही वर्षांपासून सक्रिय गुंतवणूकदारांची संख्या विक्रमी पातळीवर पोहोचली होती. विशेषतः कोविड-१९ महामारीनंतर, ‘डिस्काउंट ब्रोकिंग’ प्लॅटफॉर्ममुळे लाखो नवीन गुंतवणूकदारांनी बाजारात प्रवेश केला होता. मात्र, सध्याच्या अस्थिर बाजारपेठेमुळे आणि विक्रीच्या दबावामुळे परिस्थिती बदलत असल्याचे दिसत आहे. नुकत्याच समोर आलेल्या आकडेवारीनुसार, देशातील प्रमुख ब्रोकरेज फर्म्सना मोठा झटका बसला असून, एका तिमाहीत लाखो सक्रिय ग्राहकांनी बाजारातून काढता पाय घेतला आहे.
चालू आर्थिक वर्ष २०२६ च्या दुसऱ्या तिमाहीत (जुलै-सप्टेंबर २०२५) भारतातील प्रमुख ब्रोकरेज फर्म्सनी तब्बल २६ लाख सक्रिय ग्राहक गमावले आहेत. ही आकडेवारी बाजाराच्या सध्याच्या वातावरणावर आणि किरकोळ गुंतवणूकदारांच्या भावनांवर मोठा प्रकाश टाकते. यापैकी ७५% हून अधिक म्हणजेच १९ लाखाहून अधिक ग्राहक हे देशातील चार सर्वात मोठ्या ब्रोकरेज फर्म्समधून बाहेर पडले आहेत, ज्यामुळे ब्रोकरेज फर्म्समधून ग्राहक गळती ही मोठी चिंताजनक बाब बनली आहे.
डिस्काउंट ब्रोकिंग जायंट्सना सर्वाधिक फटका (Major Loss to Discount Brokerage Giants)
या ग्राहक गळतीचा सर्वाधिक फटका डिस्काउंट ब्रोकिंग कंपन्यांना बसला आहे, ज्यांनी गेल्या काही वर्षांत मोठ्या प्रमाणात ग्राहक जोडले होते. ग्रो (Groww) आणि झिरोदा (Zerodha) या आघाडीच्या कंपन्यांना सर्वाधिक नुकसान झाले आहे.
ग्रो (Groww): या तिमाहीत सर्वाधिक ६.७३ लाख सक्रिय ग्राहकांची घट ग्रोमध्ये नोंदवण्यात आली आहे.
झिरोदा (Zerodha): नितीन कामत यांच्या नेतृत्वाखालील झिरोदाने सुमारे ५ लाख सक्रिय ग्राहक गमावले आहेत.
एंजल वन (Angel One): या फर्ममधून सुमारे ४.३४ लाख क्लायंट्स बाहेर पडले.
अपस्टॉक्स (Upstox): अपस्टॉक्सने सुमारे ३ लाख सक्रिय क्लायंट्स गमावले.
या आकडेवारीवरून हे स्पष्ट होते की, ब्रोकरेज फर्म्समधून ग्राहक गळती होण्यामागे ग्रो आणि झिरोदा या दोन कंपन्यांचा मोठा वाटा आहे. या कंपन्यांनी नवीन गुंतवणूकदारांना आकर्षित करण्यात आघाडी घेतली होती, पण बाजार अस्थिर होताच, हे ग्राहक लगेच बाहेर पडले आहेत. याव्यतिरिक्त, मिरे ॲसेटच्या एमडॉटस्टॉक (१.३ लाख), एचडीएफसी सिक्युरिटीज (६१ हजार), मोतीलाल ओसवाल (५९ हजार) आणि शेअरखान (५९ हजार) यांसारख्या इतर फर्म्सनाही लक्षणीय फटका बसला आहे.
ब्रोकरेज फर्म्समधून ग्राहक गळती ची प्रमुख कारणे (Key Reasons for Client Exodus)
बाजारातील अस्थिरता आणि विक्रीचा दबाव हे ग्राहक गळतीमागील मुख्य कारण आहे. गुंतवणूकदारांचा विश्वास डळमळीत झाल्यामुळे आणि मूल्यांकनाबाबत चिंता वाढल्यामुळे ही ब्रोकरेज फर्म्समधून ग्राहक गळती वाढल्याचे विश्लेषकांचे मत आहे.
१. बाजारात विक्रीचा दबाव आणि घसरण:
चालू वर्षाच्या सुरुवातीपासूनच देशांतर्गत शेअर बाजारात सातत्याने नफावसुली आणि विक्रीचा दबाव दिसून येत आहे. सप्टेंबर तिमाहीत इक्विटी निफ्टी ५० ३.६% आणि बेंचमार्क सेन्सेक्स ४% ने कमकुवत झाला. या घसरणीमुळे किरकोळ गुंतवणूकदारांमध्ये घबराट निर्माण झाली. ज्यांनी नुकताच बाजारात प्रवेश केला होता, त्यांनी तोटा कमी करण्यासाठी किंवा पुढील मोठ्या नुकसानीच्या भीतीने आपले पोझिशन्स विकून टाकले.
२. आयपीओचे सुस्त लिस्टिंग आणि निराशा:
गेल्या काही महिन्यांत आलेल्या अनेक प्रमुख आयपीओचे (Initial Public Offerings) लिस्टिंग सुस्त राहिले, तर काही आयपीओ तर डिस्काउंटवर लिस्ट झाले. आयपीओमधून त्वरित नफा मिळेल या अपेक्षेने अनेक किरकोळ गुंतवणूकदार बाजारात येतात. मात्र, त्यांना अपेक्षित परतावा न मिळाल्याने निराशा वाढली आणि त्यांनी बाजाराकडे पाठ फिरवली.
३. आर्थिक परिणामांवर परिणाम:
कंपन्यांचे तिमाही व्यावसायिक निकाल अपेक्षेप्रमाणे न आल्याने किंवा काही प्रमुख क्षेत्रांच्या भविष्याबद्दल अनिश्चितता असल्याने गुंतवणूकदार सावध झाले. बाजारातील अस्थिरता आणि मूल्यांकनाबद्दल (Valuations) असलेल्या चिंतेमुळे, अनेक किरकोळ गुंतवणूकदारांनी निष्क्रिय राहणे किंवा बाजारातून पैसे काढून घेणे पसंत केले.
४. जागतिक तणाव आणि भू-राजकीय घटक:
जागतिक स्तरावरील भू-राजकीय तणाव, व्यापार युद्धे आणि विकसित देशांमधील महागाईच्या वाढत्या दरांमुळे भारतीय बाजारावरही नकारात्मक परिणाम झाला. जागतिक घटकांबद्दलची अनिश्चितता अनेकदा किरकोळ गुंतवणूकदारांना बाजारातून बाहेर काढण्यास प्रवृत्त करते.
वर्षभरातील कल आणि गुंतवणूकदारांच्या भावना (Annual Trend and Investor Sentiment)
या वर्षाच्या (२०२५) पहिल्या ९ महिन्यांत एकूण सुमारे ५० लाख सक्रिय गुंतवणूकदार ब्रोकरेज फर्म्सनी गमावले आहेत. यापैकी निम्मे म्हणजे २६ लाख ग्राहक फक्त जुलै-सप्टेंबर या एका तिमाहीत गमावले आहेत. ही आकडेवारी बाजारातील भावनांमध्ये झालेला मोठा आणि जलद बदल दर्शवते. बाजारात सातत्याने अस्थिरता राहिल्यास, ब्रोकरेज फर्म्समधून ग्राहक गळतीचा हा कल पुढील तिमाहीतही सुरू राहण्याची शक्यता आहे. नवीन गुंतवणूकदारांच्या वाढीचा वेग मंदावला असून, ज्यांनी नुकताच बाजारात प्रवेश केला आहे, असे ग्राहक बाहेर पडत आहेत.
ग्राहक वाढवणारे अपवाद (Exceptions that Gained Clients)
या नकारात्मक वातावरणातही काही ब्रोकरेज फर्म्स आपले ग्राहक वाढवण्यात यशस्वी झाले आहेत, जे सकारात्मक संकेत देतात.
पेटीएम मनी (Paytm Money): या तिमाहीत ५१ हजारांहून अधिक क्लायंट्स जोडले.
एसबीआय कॅप सिक्युरिटीज (SBI Cap Securities): ४४ हजार क्लायंट्सची वाढ.
आयसीआयसीआय सिक्युरिटीज (ICICI Securities): २७ हजार क्लायंट्सची वाढ.
यावरून हे स्पष्ट होते की, बँकिंग-आधारित आणि नवीन, तंत्रज्ञान-चालित प्लॅटफॉर्म (उदा. पेटीएम मनी) अजूनही ग्राहकांना आकर्षित करत आहेत. ग्राहकांना त्यांच्या गुंतवणुकीत विविधता आणण्याची गरज आणि सुरक्षिततेची भावना देणाऱ्या प्लॅटफॉर्मवर अधिक विश्वास असल्याचे यातून दिसून येते.
निष्कर्ष
बाजारातील ब्रोकरेज फर्म्समधून ग्राहक गळती ही एक तात्पुरती प्रतिक्रिया असू शकते, जी बाजारातील नफावसुली आणि अनिश्चिततेमुळे आली आहे. मात्र, ग्रो, झिरोदा आणि अपस्टॉक्स यांसारख्या प्रमुख प्लॅटफॉर्म्समधून मोठ्या प्रमाणात ग्राहक बाहेर पडणे, हे किरकोळ गुंतवणूकदारांच्या भावनांमध्ये झालेल्या बदलाचे स्पष्ट संकेत आहेत. बाजारात स्थिरता येईपर्यंत आणि आकर्षक परतावा मिळण्याची शक्यता वाढेपर्यंत, हा कल कायम राहू शकतो. गुंतवणूकदारांनी बाजारातील प्रत्येक चढ-उतारात स्थिर राहणे आणि केवळ आकर्षक टिप्सवर विश्वास न ठेवता, दीर्घकालीन दृष्टीने गुंतवणूक करणे आवश्यक आहे.
Follow Us On
Instagram :
https://www.instagram.com/policernews
X Account :
Read Also
