नागपूर प्रादेशिक मनोरुग्णालयाच्या ‘उडाण’ प्रकल्पातील रुग्णांनी तयार केल्या मनोरुग्णालयातील पणत्या आणि कंदील. कलेतून आत्मभान, स्वावलंबनाचा प्रेरणादायी प्रवास.
दिवाळी (Diwali) हा सण केवळ दिव्यांचा नव्हे, तर आनंद, उत्साह आणि सृजनशीलतेचा उत्सव आहे. याच दिवाळीच्या निमित्ताने नागपूर (Nagpur) येथील प्रादेशिक मनोरुग्णालयातील (Regional Psychiatric Hospital) रुग्णांनी एक अत्यंत प्रेरणादायी उपक्रम राबवून समाजासमोर आशेचा नवा किरण उभा केला आहे. वैद्यकीय उपचारांतून बरे झालेल्या आणि पुनर्वसनासाठी प्रयत्नशील असलेल्या या रुग्णांनी ‘उडाण’ प्रकल्पांतर्गत अतिशय आकर्षक मनोरुग्णालयातील पणत्या (Manorugnalayatil Panyta) आणि दिवाळीच्या सजावटीचे साहित्य तयार केले आहे.
१. ‘उडाण’ प्रकल्प: नवजीवनाचे दार
नागपूर प्रादेशिक मनोरुग्णालयात सुरू असलेला ‘उडाण’ प्रकल्प हा मानसिक आजारातून बरे झालेल्या रुग्णांना समाजाच्या मुख्य प्रवाहात आणण्यासाठी आणि त्यांना स्वावलंबी (Self-Reliant) बनवण्यासाठी एक महत्त्वाचे पाऊल आहे. अनेक मानसिक रुग्णांना उपचारांनंतर सामाजिक स्वीकृती (Social Acceptance) आणि आर्थिक स्वावलंबनाची चिंता भेडसावते. या चिंतेवर ‘उडाण’ प्रकल्प अत्यंत संवेदनशीलतेने आणि आत्मविश्वासाने उत्तर देतो.
प्रकल्पाचे स्वरूप: ‘उडाण’ प्रकल्पांतर्गत डे-केअर केंद्र (Day-Care Center) चालवले जाते. यामध्ये रुग्णांना व्यावसायिक शिक्षण (Vocational Training) दिले जाते.
शिकवली जाणारी कौशल्ये: शिवणकाम, झाडू आणि पत्रावळी बनवणे, ज्वेलरी तयार करणे, शेतीची कौशल्ये आणि दिवाळीसाठी खास पणत्या व कंदील सजावटीचे प्रशिक्षण दिले जाते.
उद्देश: हे प्रशिक्षण केवळ वेळ घालवण्यासाठी नसून, रुग्णांचा आत्मविश्वास वाढवण्यासाठी आणि त्यांच्या कलेला योग्य दिशा देण्यासाठी महत्त्वाचे ठरते.
२. कलेतून साकारले आत्मभान आणि पणत्यांचा विक्रम
दिवाळीच्या पार्श्वभूमीवर रुग्णांनी पणत्या आणि कंदील सजावटीचे काम हाती घेतले. हे काम करताना रुग्णांना मोठा मानसिक आधार मिळतो आणि त्यांची एकाग्रता वाढते.
उत्पादनाची गुणवत्ता: रुग्णांनी अ‍ॅक्रेलिक (Acrylic) आणि ऑईल पेंट (Oil Paint) चा वापर करून या पणत्यांना आकर्षक रंगसंगती दिली. अगदी साध्या शैलीत पण मनाला शांतता देणाऱ्या सौंदर्याने या पणत्या सजवल्या गेल्या.
विक्रीचा विक्रम: या वर्षी रुग्णांनी सुमारे १७०० आकर्षक पणत्या तयार केल्या. त्यापैकी ११३० पणत्यांची यशस्वीरित्या विक्री झाली आहे.
आंतरराष्ट्रीय यश: या उपक्रमाचे सर्वात मोठे आणि प्रेरणादायी यश म्हणजे काही मनोरुग्णालयातील पणत्या थेट अमेरिकेपर्यंत पोहोचल्या. हे यश रुग्णांच्या कलेची गुणवत्ता आणि त्यांच्या पुनर्वसन प्रयत्नांना मिळालेली आंतरराष्ट्रीय मान्यता दर्शवते.
रुग्णांनी स्वत: तयार केलेल्या या वस्तूंमधून मिळणाऱ्या आर्थिक उत्पन्नामुळे त्यांच्यात आत्मसन्मानाची (Self-Esteem) भावना वाढीस लागते, जी मानसिक आरोग्यासाठी अत्यंत महत्त्वाची आहे.
३. पुनर्वसनाचा प्रकाशमय मार्ग
वैद्यकीय अधीक्षक डॉ. सतीश हुमने यांच्या मार्गदर्शनाखाली हा उपक्रम यशस्वीरित्या राबविण्यात आला. व्यावसायिक उपचार तज्ज्ञ (Occupational Therapist) आणि डे-केअर समन्वयकांसह सर्व कर्मचाऱ्यांचे सहकार्य यात महत्त्वाचे ठरले.
मानसिक आरोग्यासाठी कला: कला आणि हस्तकला (Art and Craft) यांसारखे व्यावसायिक उपचार मानसिक आरोग्य सुधारण्यास, तणाव कमी करण्यास आणि रुग्णांना रचनात्मक कामांमध्ये गुंतवून ठेवण्यास मदत करतात. या मनोरुग्णालयातील पणत्या हे त्याच उपचारांचे सुंदर प्रतीक आहे.
हा प्रकल्प केवळ व्यवसायोपयोगी शिक्षण देत नाही, तर या रुग्णांना समाजाच्या मुख्य प्रवाहात आणण्यासाठी एक ठोस पाऊल टाकतो आहे डॉ. सतीश हुमणे यांचे मत आहे . मानसिक आजारातून बरे झाल्यावर अनेकांना सामाजिक स्वीकाराची चिंता भेडसावते. ‘उडाण’ प्रकल्प त्यावर विश्वासाने आणि संवेदनशीलतेने उत्तर देतो आहे.”
या प्रयत्नांमुळे रुग्णांना केवळ कला आणि कौशल्येच मिळत नाहीत, तर त्यांना पुन्हा एकदा सामान्य जीवन जगण्याचा आणि समाजाला काहीतरी सकारात्मक योगदान देण्याचा विश्वास मिळतो.
४. समाजाच्या दृष्टिकोनात सकारात्मक बदल
या पणत्यांना समाजाने मोठ्या प्रमाणात स्वीकारले आणि खरेदी केले. हे सामाजिक जाणिवेचे एक उत्तम उदाहरण आहे.
सामाजिक स्वीकृती: अनेकदा मानसिक आजारातून (Mental Illness) बरे झालेल्या व्यक्तींना समाजात सामावून घेताना अनेक अडचणी येतात. त्यांच्याकडे पाहण्याचा समाजाचा दृष्टिकोन अनेकदा पूर्वग्रहदूषित (Prejudiced) असतो.
प्रेरणादायी कहाणी: परंतु, या पणत्यांच्या माध्यमातून समाजातील लोकांना रुग्णांचे कष्ट, त्यांची जिद्द आणि त्यांच्यातील कलागुण पाहायला मिळाले. यातून त्यांच्याबद्दलचा दृष्टिकोन सकारात्मक होण्यास मदत मिळाली. या मनोरुग्णालयातील पणत्या हे केवळ दिवाळीचे उत्पादन नसून, ते पुनर्वसनाच्या प्रक्रियेचे आणि सामाजिक समावेशकतेचे (Social Inclusion) प्रतीक बनले आहेत.
या उपक्रमामुळे समाजाला मानसिक आरोग्य आणि त्यावरील उपचारांनंतरच्या पुनर्वसनाचे महत्त्व अधिक स्पष्ट झाले. हा सण त्यांच्या जीवनात आशेचा नवा प्रकाश घेऊन आला आहे.
यंदाची दिवाळी खास! नागपूरच्या मनोरुग्णालयातील रुग्णांनी तयार केलेल्या मनोरुग्णालयातील पणत्या खरेदी करून त्यांना आधार द्या. त्यांच्या पुनर्वसनाच्या प्रवासात आपला सहभाग नोंदवा!
Follow Us On
Instagram :
https://www.instagram.com/policernews
X Account :
Read Also
